Δημοσιεύθηκε στις 17/06/06 στην εφημερίδα «Ο Κόσμος του Επενδυτή», το πολύ ενδιαφέρον άρθρο του συμμαθητή μας και μέλους του Δ.Σ. του Συλλόγου, Δημήτρη Τζάνα, για τη σημερινή ρευστή οικονομική κατάσταση και τις πρωτοβουλίες που πρέπει να ληφθούν για τη βελτίωση του οικονομικού κλίματος και την αποφυγή διεθνών κρίσεων.
ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ κ. KEYNES;
60 χρόνια πέρασαν ήδη από το θάνατο του J. M. Keynes, του μεγαλύτερου κατά γενική ομολογία οικονομολόγου του 20ου αιώνα. Χωρίς αμφιβολία, ο Keynes διαμόρφωσε την οικονομική πολιτική των δυτικών οικονομιών στο μεγαλύτερο μέρος του προηγούμενου αιώνα. Έτσι, ακόμη και σήμερα, όλοι οι οικονομολόγοι νοιώθουν την ανάγκη να εμβαπτίσουν τη σκέψη τους στον «κευνσιανισμό» προκειμένου να συστήσουν μέτρα πολιτικής, είτε ακολουθώντας την κευνσιανή λογική είτε μέσω της υπέρβασής της.
Ας θυμηθούμε όμως συνοπτικά τις κεντρικές αρχές της κευνσιανής λογικής. Ο Keynes εύστοχα επεσήμανε ότι οι υπερμεγέθεις αποζημιώσεις που επιβλήθηκαν στη Γερμανία μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου θα απέτρεπαν την ανάκαμψη της γερμανικής οικονομίας. Ως γνωστόν, η Γερμανία οδηγήθηκε στην οικονομική κρίση, την άνοδο του εθνικισμού και την κατάληψη της εξουσίας από τον Χίτλερ. Στη συνέχεια, πρότεινε να προσεχθεί η πλευρά της ζήτησης, αγνοημένη μέχρι τότε καθώς η έμφαση δινόταν στην πλευρά της προσφοράς δηλαδή στο πεδίο της παραγωγής. Έτσι, εισηγήθηκε την τόνωση των δαπανών μέσω της κατάλληλης δημοσιονομικής πολιτικής, διαδικασία που συνέβαλε στην υπέρβαση της παρατεταμένης ύφεσης της δεκαετίας του 30 που συνιστούσε σαφή απειλή για φιλελεύθερο καπιταλισμό από τον τότε ανερχόμενο μπολσεβικισμό, με ορατή την άμεση απειλή για τις ατομικές ελευθερίες. Ο Πρόεδρος Ρούσβελτ υιοθέτησε τις προτάσεις του Keynes εισάγοντας στις ΗΠΑ την πολιτική του New Deal, ενώ επί τρεις τουλάχιστον δεκαετίες μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο όλες οι κυβερνήσεις των δυτικών οικονομιών εφάρμοσαν επεκτατική οικονομική πολιτική για την επιτάχυνση της οικονομικής ανάπτυξης υιοθετώντας πλήρως την κευνσιανή λογική της κρατικής παρέμβασης στην οικονομία.
Στο τέλος της δεκαετίας του 70, ο υπέρμετρος κρατισμός (τον οποίο ουδέποτε εισηγήθηκε ο Keynes) σε συνδυασμό με τις υψηλές τιμές των πρώτων υλών διαμόρφωσε στις δυτικές οικονομίες το φαινόμενο του στασιμοπληθωρισμού. Η αμφισβήτηση των κευνσιανών ιδεών οδήγησε στην παλινόρθωση του α τη δεκαετία του 80 ενώ μετά την κατάρρευση των καθεστώτων στις χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού η επικράτηση ήταν πλήρης. Έτσι, τη δεκαετία του 90 οι δυνάμεις της αγοράς, ολοένα και πιο αχαλίνωτες, καθοδηγούν τις δυτικές οικονομίες στο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, προβάλλοντας την απελευθέρωση της οικονομίας ως πανάκεια για την επίλυση των οικονομικών προβλημάτων. Μάλιστα, η ιδεολογική επικράτηση είναι τέτοια που οποιαδήποτε πολιτική ανακατανομής εισοδημάτων απορρίπτεται καθώς θεωρείται ότι λειτουργεί υπονομευτικά για την ανταγωνιστικότητα, την ύψιστη προτεραιότητα κάθε εθνικής οικονομικής πολιτικής στα πλαίσια του παγκοσμιοποιημένου περιβάλλοντος που επιβλήθηκε από τις ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις.
Τα δεκαπέντε περίπου έτη διαχείρισης των οικονομιών από τις αρχές του οικονομικού φιλελευθερισμού έχουν ασφαλώς να επιδείξουν ένα εντυπωσιακό απολογισμό στο πεδίο της οικονομικής μεγέθυνσης με παράλληλες, όμως, πρωτοφανείς ανισορροπίες τόσο μακροοικονομικού όσο και μικροοικονομικού χαρακτήρα. Μάλιστα, τα τελευταία έτη η ανερχόμενη ισχύς του χρηματοοικονομικού συστήματος, πρωταγωνιστής του αιτήματος για διαρκή θεσμική απελευθέρωση των οικονομιών ώστε να επιτυγχάνει την απρόσκοπτη μεγέθυνσή του, έχει ήδη οδηγήσει σε εντονότατες οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες. Έτσι, ο φόρος Tobin επί των χρηματοοικονομικών συναλλαγών με στόχο τη συγκέντρωση πόρων για την άμβλυνση των υπέρμετρων ανισοτήτων, διατηρεί την επικαιρότητά του, ιδιαίτερα σήμερα που η ανεξέλεγκτη ουσιαστικά δραστηριότητα των hedge funds προκαλεί μεγάλες αναταραχές τόσο στις αναδυόμενες όσο και στις ανεπτυγμένες αγορές.
Μια άλλη διάσταση που συνδέεται με την παγκοσμιοποίηση αφορά τα ζητήματα του περιβάλλοντος σε σχέση με τη σημειωμένη πληθυσμιακή «έκρηξη». Η διαρκής ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας αναμένεται να οδηγήσει στο εύλογο από ηθικής πλευράς αίτημα εκτεταμένων πληθυσμιακών ομάδων (ιδιαίτερα της Ασίας) να απολαύσουν βιοτικό επίπεδο δυτικών χαρακτηριστικών. Όμως, η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη, αποτέλεσμα του διευρυνόμενου φαινομένου του θερμοκηπίου και η έκρηξη των τιμών των πρώτων υλών (πετρέλαιο, βασικά μέταλλα που έχουν πεπερασμένη προσφορά) συνιστούν ήδη σαφείς προειδοποιήσεις προς όσους θεωρούν ότι το οικονομικό σύστημα μπορεί να περιλαμβάνει ολοένα και μεγαλύτερες πληθυσμιακές ομάδες στους καταναλωτές δυτικού τύπου. Οι περιβαλλοντολογικές στρεβλώσεις, προϊόν της αχαλίνωτης ανάπτυξης μέσω των δυνάμεων της αγοράς, θα οδηγήσουν με μαθηματική ακρίβεια στην ουσιαστική απειλή της καταστροφής του πλανήτη από τον ίδιο τον άνθρωπο, όπως προειδοποιούν οι ειδικοί επιστήμονες.
Τι θα πρότεινε λοιπόν ο Keynes σήμερα, προκειμένου να σώσει το καπιταλιστικό σύστημα είτε από τους φονταμενταλιστικών χαρακτηριστικών εχθρούς του που μέσω της τρομοκρατίας το απειλούν σήμερα, είτε από τους άπληστων χαρακτηριστικών ταγούς του; Νομίζω, ότι ο Keynes θα εισηγείτο την άμεση δημιουργία ενός Ταμείου με επαρκείς πόρους ώστε να διευρυνθούν οι πρωτοβουλίες υπέρ των οικονομικά περισσότερο αδυνάτων του πλανήτη, αφού η μη λήψη τέτοιων πρωτοβουλιών οδηγεί στις ολοένα και περισσότερο διευρυνόμενες στρατιές οικονομικών μεταναστών. Θα ζητούσε, επίσης, ενεργότερο ρόλο από το κράτος με την πολύμορφη αύξηση του ρυθμιστικού του ρόλου σε όλες τις εκφάνσεις της οικονομικής δραστηριότητας (π.χ. ρυθμίσεις για την προστασία των καταναλωτών για το περιβάλλον, για την επενδυτική δραστηριότητα, για τις λειτουργίες του χρηματοοικονομικού τομέα κοκ). Γενικότερα, θα προσέβλεπε σε μια νέα ισορροπία ανάμεσα στον ρόλο της κυβέρνησης και των δυνάμεων της αγοράς επαναπροσδιορίζοντας τη μεταξύ τους σχέση.
Η αμέλεια των ισχυρών κυβερνήσεων του πλανήτη να πάρουν τέτοιου είδους πρωτοβουλίες είναι δυνατό να οδηγήσει την παγκοσμιοποίηση στα όριά της. Για παράδειγμα, η μη διοχέτευση πόρων στους οικονομικά ασθενέστερους είναι πιθανό να οδηγήσει σε κρίση υποκατανάλωσης αφού ήδη απειλείται η συντήρηση υψηλών ρυθμών κατανάλωσης από τα μεσαία στρώματα των υπερχρεωμένων νοικοκυριών των δυτικών οικονομιών. Επιπλέον, ο συντονισμός ΗΠΑ, Ε.Ε. και Ιαπωνίας προς την κατεύθυνση της ενίσχυσης των εθνικών πρωτοβουλιών για την άμβλυνση των κοινωνικο-οικονομικών ανισοτήτων και την περιβαλλοντολογική προστασία θα μπορούσε να ήταν ένα σοβαρό πρώτο βήμα, ενώ παράλληλα θα μπορούσαν να ενισχυθούν οι φορείς δυνητικής άσκησης δράσεως τέτοιου τύπου (ΟΗΕ, Διεθνής Τράπεζα κοκ). Ακόμη, φορολογικές πρωτοβουλίες αποθάρρυνσης της αλόγιστης καταστροφής του περιβάλλοντος μέσω της υπερχρησιμοποίησης ορυκτών καυσίμων για την παραγωγή ενέργειας, πρέπει άμεσα να υιοθετηθούν και παράλληλα να ενθαρρυνθεί παντού η εισαγωγή ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και νέες φιλικότερες προς το περιβάλλον τεχνολογίες παραγωγής ενέργειας. Διαφορετικά, το αίτημα για έγερση τειχών προστατευτισμού θα απειλήσει την ομαλή πορεία της παγκοσμιοποίησης και είναι πιθανό να προκαλέσει αναζωπύρωση εθνικιστικών τάσεων.
Ωστόσο, πέραν των κυβερνητικών πρωτοβουλιών, οφείλουν να ληφθούν πρωτοβουλίες και από τους διανοούμενους του πλανήτη. Σε αυτό το πλαίσιο, το αξιακό σύστημα οφείλει να επαναδιαταχθεί κατά τρόπο που να μη θεωρείται ως δείγμα αποτυχίας η επίτευξη χαμηλότερων ρυθμών οικονομικής μεγέθυνσης όταν αυτό γίνεται προκειμένου να υπάρξουν κατάλληλες περιβαλλοντολογικές παρεμβάσεις. Η εταιρική επιτυχία οφείλει να απεμπλακεί από το μονοδιάστατο κριτήριο της υψηλότερης κερδοφορίας. Οι εταιρείες είναι συχνά κολοσσιαίοι πολυεθνικοί οργανισμοί με υπερμεγέθεις δραστηριότητες. Αν τα χρηματιστήρια αξιολογούν την επιτυχή πορεία τους με τον υψηλότερο ρυθμό κερδοφορίας τους, τις ωθούν σε πρακτικές δημιουργικής λογιστικής και αντικοινωνικής συμπεριφοράς που είναι αδύνατο να εξαλειφθούν οσοδήποτε αυστηρός και αν είναι ο έλεγχος των εποπτικών αρχών. Οφείλουμε, λοιπόν, να αναθεωρήσουμε τα κριτήρια επιτυχούς πορείας τόσο των οικονομιών όσο και των εταιρειών αφού το αξιακό σύστημα που εξέθρεψαν οι ανεξέλεγκτες δυνάμεις της αγοράς οδήγησε στη γιγάντωση της διαπλοκής και την επικράτηση συμπεριφορών υπέρμετρης απληστίας εκ μέρους των εχόντων την εξουσία (πολιτικοί – διευθύνοντες σύμβουλοι εταιρειών).
Ο Keynes, ασφαλώς και δεν θα είχε την αφέλεια να πιστεύει ότι οι προτάσεις του θα γίνονταν άμεσα αποδεκτές σε σχέση με τις αναγκαίες πρωτοβουλίες που θα επανέφεραν το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα σε εύρυθμη λειτουργία. Πιστεύω, ωστόσο, πως θα τόνιζε εμφαντικά ότι η μη προώθηση προτάσεων όπως αυτές που προαναφέρθηκαν (ανακατανομή πόρων με στόχο την άμβλυνση των ανισοτήτων, αναβάθμιση του ρυθμιστικού ρόλου του κράτους σε παγκόσμια κλίμακα, περιβαλλοντολογική μέριμνα και αναδιάταξη αξιακού συστήματος) θα έχει χειρότερες συνέπειες. Η υψηλή μεταβλητότητα των διεθνών αγορών, αποτέλεσμα της γιγάντωσης των κερδοσκοπικού χαρακτήρα κεφαλαίων που κινούνται ιλιγγιωδώς στα πλαίσια του απελευθερωμένου χρηματοοικονομικού περιβάλλοντος, είναι στενά συνδεδεμένη με τις ανισορροπίες της πραγματικής οικονομίας που άλλωστε επισημαίνονται από όλους τους οικονομολόγους («δίδυμα» ελλείμματα των ΗΠΑ, τεράστια εμπορικά πλεονάσματα οικονομιών Ασίας κοκ.) με συνέπεια την υπέρμετρη συγκέντρωση ρευστότητας σε ολίγα κέντρα. Ο Keynes, πετυχημένος μεταξύ άλλων και ως κερδοσκόπος στις αγορές, θα επεσήμανε τον υψηλό κίνδυνο μετάδοσης των διακυμάνσεων των χρηματοοικονομικών αγορών στην πραγματική οικονομία. Και αν αυτό συμβεί, η κρίση της παγκόσμιας οικονομίας είναι βέβαιο ότι δεν θα έχει ιστορικό προηγούμενο να συγκριθεί καθώς η μεγέθυνση που έχει επέλθει τις τελευταίες δεκαετίες είναι ιστορικά πρωτόγνωρη.
Δημήτρης Τζάνας
Σύμβουλος Επενδύσεων της Omega Bank
Δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα «Ο Κόσμος του Επενδυτή», Σάββατο 17/06/06
Ποιος είναι ο Δημήτρης Τζάνας.
O Δημήτρης Τζάνας γεννήθηκε το 1958 και το 1976 αποφοίτησε από τη Βαρβάκειο Πρότυπο Σχολή. Είναι οικονομολόγος απόφοιτος του Οικονομικού Τμήματος του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, (πρώην ΑΣΟΕΕ), με μεταπτυχιακές σπουδές στα οικονομικά από το Μεταπτυχιακό τμήμα του ίδιου Πανεπιστημίου. Είναι Σύμβουλος Επενδύσεων της Ωμέγα Χρηματιστηριακής από την ίδρυση της. Έχει σημαντική εμπειρία σε θέματα του τραπεζικού τομέα και επενδυτικού κλάδου, έχοντας δουλέψει μεταξύ άλλων στη Τράπεζα Πειραιώς, τη Κτηματική Επενδύσεων, και τη Δελφοί Α.Ε.Δ.Α.Κ. Είναι μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Omega Bank, του Βαρβακείου Ιδρύματος και του Συλλόγου Αποφοίτων του Βαρβακείου, ενώ πλούσιο είναι και το συγγραφικό του έργο.
Recent Comments