ΟΜΙΛΙΑ ΤΗΣ ΑΙΜΙΛΙΑΣ ΒΛΑΧΟΓΙΑΝΝΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΒΑΡΒΑΚΕΙΟΥ

Παρατίθεται η ομιλία της Αιμιλίας Βλαχογιάννη,Ph.D, π. διευθύντριας του Βαρβακείου Πειραματικού Γυμνασίου, επίτιμου μέλους ΣΑΒ

 

«Το Βαρβάκειο και η ιστορία»

Κυρίες και Κύριοι σας ευχαριστούμε που τιμάτε με την παρουσία σας  τη σημερινή εκδήλωση. Η σπορά έγινε επί προεδρίας Μάριου Μπαχά, κάρπισε επί Προεδρίας Σωτήρη Ζησόπουλου. Ικανός καλλιεργητής ο Δημήτρης Τζάνας, γενικός Γραμματέας του Συλλόγου, και φυσικά ο Δήμος με προεξάρχοντα τον Δήμαρχο, κύριο Καμίνη.

 

Εδώ που βρισκόμαστε, στην καρδιά της πόλης  πλανάται  η ιστορία ενός σχολείου το οποίο σφράγισε την ελληνική εκπαίδευση. Το οραματίστηκε ένας ολιγογράμματος άνθρωπος, μορφωμένος, όμως, από τις εμπειρίες της ζωής. Για την ανδρεία του εναντίον των Τούρκων κατορθώνει να γίνει ο ευνοούμενος της μεγάλης Αικατερίνης και ο πλουσιότερος άνθρωπος της Ευρώπης, κυρίως με τις επιχειρήσεις  χαβιαριού και  βότκας. Εκτός από τα φιλανθρωπικά έργα που χρηματοδοτεί, αντιλαμβάνεται την αξία της εκπαίδευσης και της παιδείας  για το  γένος μας, που ναι μεν είχε μια σπουδαία αρχαία ιστορία, αλλά κουβαλούσε και 400 χρόνια σκλαβιάς. Το 1813 ενισχύει οικονομικά με τεράστια ποσά τον απελευθερωτικό αγώνα, εμπλεκόμενος ενεργά στη Φιλική Εταιρία και τo 1824,  κληροδοτεί 700.000 ρούβλια στο κράτος για να δημιουργηθεί «εν κεντρικόν εθνικόν σχολείον» προκειμένου να «ανακαλεσθώσιν αι τέχναι και αι επιστήμαι εις την Ελλάδα», γιατί  «χωρίς Παιδεία το Γένος θ’ αφανιστή», όπως χαρακτηριστικά δηλώνει.

Στις 26 Φεβρουαρίου  1843 υπογράφεται Διάταγμα «Περί Οικοδομής Γυμνασίου (Λυκείου) του Ιωάννη Βαρβάκη» από τον Όθωνα. Μετά από δεκατρία έτη αναζήτησης χώρου για την ανέγερση του κτηρίου, επιλέγεται, μετά από απαλλοτριώσεις, το οικοδομικό  τετράγωνο (εδώ που βρισκόμαστε ακριβώς) που περικλείεται από τις οδούς Αθηνάς -Αρμοδίου – Σωκράτους και Αριστογείτονος.  Η ανέγερση του κτηρίου αρχίζει τον Απρίλιο του 1857 με σχέδια, που εγκρίνει η Βασίλισσα Αμαλία, υπό την επίβλεψη του Αθηναίου αρχιτέκτονα Παναγιώτη Κάλκου.

 Το 1859  ολοκληρώνεται σε χρόνο ρεκόρ για τα μέτρα της εποχής.

Το κτήριο, αντιπροσωπευτικός τύπος της πρώιμης περιόδου του Αθηναϊκού Νεοκλασικισμού, διακρίνεται για  την αυστηρή και απέριττη γραμμή, τη λιτότητα στη διακόσμηση, την κυριαρχία της οριζόντιας γραμμής  με πρόπυλο ιωνικού ρυθμού στην πλευρά της οδού Αθηνάς.  Αναφορά στην αρχαιότητα, κυρίως με τους κίονες, αλλά και  απλοποίηση της μορφής σε συνδυασμό με τη σημασία της  λειτουργικότητας.

  Δύο όροφοι  με πολλά μεγάλα παράθυρα για φως. Ένα ισόγειο με δύο εισόδους, μία κεντρική της οδού Αθηνάς, και μία από την οδό Αριστογείτονος, καθώς  και  υπόγειο. Επάνω στην μετώπη του προπύλου η επιγραφή: «ΒΑΡΒΑΚΕΙΟΝ ΛΥΚΕΙΟΝ».

Ο νεοκλασσικισμός και τα χαρακτηριστικά του λες και μεταγγίζουν στους μαθητές τις αισθητικές  αρχές του. Πηγάζουν από την πίστη στην αρμονία της φύσης, πίστη στη λογική, στην αντανάκλαση της ηθικής διαύγειας, της απλότητας, της κάθαρσης.

   Ένα κόσμημα για την πρωτεύουσα των 50.000 κατοίκων που  διακρίνεται από την “ευγενική απλότητα και το ήρεμο μεγαλείο” των έργων της κλασικής αρχαιότητας. Αναφέρεται ανάμεσα στα 14 κύρια κτήρια της πρωτεύουσας σε φωτογραφικό άλμπουμ,  που εκδόθηκε στο Παρίσι το 1861. Ξένοι και ντόπιοι  «ποζάρουν» σε αναμνηστικές φωτογραφίες  στο   πρόπυλον της εισόδου.

Το κτήριο του Βαρβακείου χρησιμοποιείται από την Πολιτεία πολλαπλά: ως αίθουσα δικαστηρίου, με την πιο γνωστή δίκη   του  Κωσταγερακάρη, που στις 31 Μαΐου 1905 δολοφόνησε τον πρωθυπουργό Θεόδωρο Π. Δηλιγιάννη. Με τη δίκη των ληστών της σφαγής στο  Δήλεσι, η οποία απεικονίζεται σε  ιστορική γκραβούρα, έρχεται στο φως μία άποψη του εσωτερικού χώρου. Δείχνει την ευρύχωρη αίθουσα – δικαστήριο,  που κοσμείται με κολώνες από λευκό μάρμαρο και εικονογραφημένη οροφή, με τεχνοτροπία FRESCO. Ακόμη και  η Εθνοσυνέλευση, το 1863, συνεδριάζει στο Βαρβάκειο.

Το 1915  επιτάσσεται για τις πολεμικές ανάγκες της εποχής. Όταν το Βαρβάκειο ανακαινίζεται   εσωτερικά,  δημιουργείται στη μεσαία αίθουσα του Β’ ορόφου αμφιθέατρο,  όπου εγκαθίσταται η πλούσια βιβλιοθήκη του Λυκείου. Εδώ διενεργούνται οι πανηγυρικές εξετάσεις των μαθητών, διαλέξεις,  Εκπαιδευτικά Συνέδρια της χώρας, η διδασκαλία των εκπαιδευομένων καθηγητών στο Διδασκαλείο Μέσης Εκπαιδεύσεως.  Το 1920 (Νόμος 2244) το Βαρβάκειο Λύκειο μεταρρυθμίζεται σε «Πρότυπον Πρακτικόν Λύκειον».

Κατά τη Μικρασιατική καταστροφή, όταν τα σχολεία των Αθηνών χρησιμοποιούνται για καταλύματα των προσφύγων,  φιλοξενεί όλα σχεδόν τα Γυμνάσια των Αθηνών, τα οποία  λειτουργούν εκ περιτροπής.

Στην  κατοχική Αθήνα,  χρησιμοποιείται ως καταφύγιο αντιαεροπορικής προστασίας, ως πρόχειρο νοσοκομείο και ως κατάλυμα των βομβόπληκτων του Πειραιά.  Το Βαρβάκειο κτήριο  ξεψυχά  στα Δεκεμβριανά  του 1944. Πυρπολείται και καταστρέφεται ολοσχερώς.

Το σχολείο μετακινείται και φιλοξενείται σε διάφορα κτίρια. Τελικά  το 1957 το δημόσιο θα παραχωρήσει στο Βαρβάκειο Ίδρυμα οικόπεδο στο παλιό Ψυχικό για την ανέγερση καινούργιου διδακτηρίου, όπου λειτουργεί  σήμερα.

Το Βαρβάκειο συνδέθηκε με την αριστεία των μαθητών,  το εξαιρετικό σύστημα διδασκαλίας, την πνευματική άμιλλα, τη μετεκπαίδευση των καθηγητών, τη συνεισφορά του στα κοινά της Αθήνας. Έφερε κοντά όλες τις κοινωνικές τάξεις με τα ίδια ιδανικά.

Στο Βαρβάκειο δίδαξαν καθηγητές – θρύλοι, επιστήμονες που ακτινοβολούσαν ήθος, ευπρέπεια, υψηλή παιδεία.  Από τους καθηγητές αυτούς γεννήθηκε η Διδακτική του Γεωργούλη, η Γραμματική του Σκάσση, το συντακτικό του Τζάρτζανου, τα Μαθηματικά του Τόγκα, η Φυσική του Μάζη, βιβλία που γαλούχησαν πολλές γενιές μαθητών. Από τις τάξεις του ξεπήδησαν  Απόφοιτοι που διακρίθηκαν στις τέχνες και τις επιστήμες όπως:

Ο  Γεώργιος Δροσίνης, ο Ιωάννης Κονδυλάκης, ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης, ο Αντώνης Σαμαράκης, ο  Ευάγγελος Αβέρωφ –Τοσίτσας, ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης, ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, ο Αλέξανδρος Παπάγος, ο Κωνσταντίνος Τσάτσος, ο Κώστας Αξελός, ο Γιάγκος Πεσμαζόγλου, ο Άρης Κωνσταντινίδης, ο  Βλάσης Κανιάρης, ο Αντρέας Φραγκιάς,  ο  Φρέντυ Γερμανός, ο Τίτος Πατρίκιος,  ο Χρήστος Παπαδημητρίου, ο Κωνσταντίνος Δασκαλάκης κ.’α.

Κάνοντας βουτιά στα κύτταρα του χρόνου,  σήμερα ο φόρος τιμής δεν αποτίεται μόνο  στη θεμελίωση της ιστορικής μνήμης, αλλά  ανασυστήνει σημειολογικά  την ιδέα   της σωστά οργανωμένης εκπαίδευσης, που μορφώνει  δομημένες προσωπικότητες και δημιουργεί ανθρώπους-πρότυπα,  σαν τον οραματιστή Βαρβάκη, οι οποίοι  αφουγκραζόμενοι τις ανάγκες πατρίδας  και των συνανθρώπων τους, δρουν πέρα από κάθε ιδιοτέλεια  και αναδεικνύονται  Εθνικοί Ευεργέτες και Πνευματικοί Ταγοί.

Ένας πνευματικός ταγός, Απόφοιτος, είναι σήμερα κοντά μας: ο ποιητής Τίτος Πατρίκιος.